دکتر فرود آزادبخت/ایلدا نیوز

فرآیند بکارگیری موثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی، سازماندهی ،بسیج منابع و امکانات ،هدایت و کنترل را بعنوان تعریف مدیریت می شناسند . بحران را بعنوان پیشامدی که به صورت ناگهانی و وضعیتی خطرناک و ناپایدار برای فرد ،گروه یا جامعه است که این دو تعریف در تمام مجامع علمی پذیرفته شده است.
حوادث به دو صورت طبیعی و غیر طبیعی رخ داده که در سال های اخیر سیل ها و زلزله ها که خسارات زیانباری داشته اند ، بعد از حادثه یا همزمان با حادثه به وضوح عدم هماهنگی ، عدم همراهی مدیران ،ضعف مدیریت بحران ، کمبود ضوابط و مقررات جامع و از همه مهمتر عدم آمادگی و صرفا ارائه آمار و جلسات غیر کارشناسی و بازدیدهای مختلف توسط مسئولین خود دلیلی بر ناتوانی مهار این حوادث خواهد بود .
در این نوشتار اندک ضمن بیان بخشی از راهکارهای کشور های توسعه یافته در هنگام وقوع حوادث طبیعی از قبیل زلزله و ارائه پیشنهاداتی جهت پیشرفت وضعیت موجود به نقد ضعف مدیریت بحران در کشور پرداخته می شود :

زمین لرزه یا زلزله لرزش و جنبش زمین است که بعلت آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسلهای پوسته زمین در مدتی کوتاه روی می دهد ، محلی که منشاء زمین لرزه است و انرژی از آنجا خارج می شود را کانون ژرفی و نقطه بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین لرزه می گویند .
در کشورهای آمریکا ،شیلی ،ژاپن ،چین ،هند ،ایران و مکزیک زلزله هایی به بزرگی گاها تا ۹درجه در مقیاس ریشتر داشته که بیشترین تلفات جانی و مالی را در برداشته اند .
با حضور در مناطق زلزله خیز و مشاهده وضعیت موجود و عواقب آن و مصاحبه های مختلف با مدیران محلی مبادرت به تدوین مقاله ای نموده که بخشی از آن در این نوشتار بیان می گردد و نشان از ضعف مدیریت بحران در کشور است .
بدون تردید آگاهی از اصول ، نظریات و تکنیک های اساسی مدیریت می تواند تاثیر زیادی بر انسجام ، روشن شدن و پیشرفت اعمال مدیریت داشته باشد چون تمام زمینه های همکاری انسانی و کارایی و کوشش های گروهی با روشن بودن طرق و آگاهی از نظریات مدیریتی به سوی کمال و بهره وری ایده آل پیش خواهد رفت ، بنابراین مدیریت کارا و اثربخش می تواند از مجرای توسعه خدمات و کالاها موجب تفاوت واقعی در زندگی بشر شود و به نحوی مدیریت ،مبارزه ای پویا از نظر تغییر و تطبیق فعالیت های سازمانی با محیط متغیر سیاسی ،فرهنگی و اقتصادی است (استونر و همکاران،۱۳۸۲)
در کشور ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و وجود گسلهای مختلف در سطح کشور به راحتی شاهد وقوع زلزله ها و سیلاب ها هستیم اما متاسفانه بعلت عدم توانایی مدیران در مدیریت بحران در هنگام این گونه حوادث طبیعی از کلمات و جملات حوادث و اتفاقات ناگهانی بیش از اندازه استفاده شده و می شود .با توجه به تجارب علمی و عملی دنیا در جلوگیری و آگاهسازی مردم از تلفات جانی و مالی بکار بردن حوادث ناگهانی و دست پاچگی نشان از عدم همراهی با توسعه و پیشرفت علوم مختلف در جهان است و اینجاست که پژوهش و آموزش مصداق واقعی پیدا می کند .

در زیر چند مورد از زلزله های مهیب جهان و ایران را بیان نموده و تجربه دو کشور مکزیک و ژاپن را نیز جهت اطلاع بیان نموده ایم :
_پنجم ماه مه سال ۱۹۶۰زمین لرزه ۹/۵ریشتری سواحل جنوب شیلی و بیش از ۱۶۰۰کشته و دو میلیون بی خانمان

_بیست و هفتم ماه مارس ۱۹۶۴ زمین لرزه ۹/۲ریشتری و سونامی پس از آن در آلاسکا که ۱۲۸کشته و خسارت جدی در بزرگترین شهر این ایالت آمریکا برجا گذاشت .
_چهارم ماه نوامبر سال ۱۹۵۲زمین لرزه ۹ریشتری در سواحل شبه جزیره دور افتاده کامچاتکا در شرق دور روسیه به وقوع سونامی در سراسر اقیانوس آرام منجر شد
_زلزله های طبس در سال ۱۳۵۷که ۱۵۰۰۰تلفات ،زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹با ۴۰۰۰۰تلفات ،زلزله دشت بیاض و فردوس ۱۲۰۰۰تلفات ، زلزله بم در سال ۱۳۸۲با ۳۰۰۰۰تلفات ،زلزله اهر و ورزقان در سال ۱۳۹۱و زلزله اخیر سر پل ذهاب و قصر شیرین در سال ۱۳۹۶

اما در کشور مکزیک ۵سال پس از زلزله فاجعه بار و ویرانگر ۱۹۸۵ که جان حدود ۱۰هزار نفر را گرفت مجهز به یکی از موثرترین سیستم های هشدار دهنده زلزله شد ، زمین لرزه مکزیکوسیتی در تاریخ ۱۹ سپتامپر ۱۹۸۵میلادی برابر با ۲۸ شهریور ۱۳۶۴ ساعت ۱۳:۱۷:۴۷ با زمان UTC ساعت هماهنگ کننده جهانی در مکزیک و در منطقه خالسیکو مکزیکوسیتی رخ داد در این زلزله ۴۱۲ساختمان بعلاوه ۶۰ درصد ساختمان ها خراب شد رانش زمین در این زلزله بوجود آمد و سونامی نیز در آن گزارش شد شمار کشتگان حدود ۹۵۰۰ نفر بود تعداد زخمی ها ۳۰هزار نفر بر آورد شده است اما بعد از این زلزله مکزیک به یکی از مجهز ترین و موثر ترین سیستم های هشدار دهنده زلزله موسوم SAS MEX به معنی سیستم هشدار لرزه ای مکزیک مجهز شده ، این سیستم شامل ۸۲۰۰سنسور لرزه ای که در فعال ترین نقاط زلزله خیز قرار داده شده و شدت زمین لرزه را محاسبه می کنند و چنانچه مقیاس ریشتر بیشتر از ۵/۵باشد اطلاعیه هایی هشدار دهنده بلافاصله به مقامات دولتی و محلی و کانون های مراقبت اورژانسی در تمام نقاط مستعد خطر ارسال می نماید و غیر از سیستم هشدار دهنده به طور گسترده ای در تقویت و ساختن زیر ساخت های اصلی خود سرمایه گذاری نموده است و اکثر ساختمان های حیاتی آن مانند بیمارستان ها در حال حاضر با قوانین اصلاح شده ساختمان سازی در سال ۲۰۰۴ مطابقت دارند .

در کشور ژاپن در حد فاصل سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۵تعداد ۱۴ زلزله با بزرگای بیشتر از ۶/۵ ریشتر را تجربه کرده است و تا قبل از زلزله کوبه در سال ۱۹۹۵میلادی مجموعا بیش از ۸۰۰۰نفر جان خود را از دست دادند اما زلزله کوبه از این اتفاق شکل و شمایل خاصی پیدا کرده و ویرانی شهر کوبه به مردم ژاپن این احساس را داد که با وجود پایان یافتن جنگ جهانی دوم ژاپن همچنان آسیب پذیر است در نتیجه این زمین لرزه شش هزار و چهارصد و سی و سه نفر کشته و بیش از ۴۳هزار نفر زخمی شدند و حدودا ده درصد از کل تلفات این زلزله به علت آتش سوزی تاسیسات شهری پس از وقوع زلزله بود ،۱_تجربه علمی بدست آمده از زلزله کوبه باعث ضرورت افزایش سطح استاندارد های ایمنی در ساختمان ها و زیر ساخت های شهری حتی در مناطقی که احتمال زمین لرزه در آنها کمتر است .۲_ تقویت و ایمن سازی شبکه های حیاتی شهری مانند خطوط ارتباطات شبکه ای برق ،آب ، گاز در شهرهای بزرگ

۳_ضرورت افزایش سطح هماهنگی میان نیروهای کمکی و دستگاه های شهری

۴_توجه علمی و سازمان یافته به ناهنجاری های اجتماعی و مشکلات روانی و از همه مهمتر جدیدترین فناوری مورد استفاده در ژاپن جدا سازی یا ایزوله سازی ساختمان از لرزش نام دارد که تحقیقات مربوط به آن از ۱۵ سال پیش آغاز شده است .
با این توضیحات مختصر در مورد میزان آمادگی و هماهنگی در دو کشور مکزیک و ژاپن نیم نگاهی به مدیریت بحران در کشور ایران و حاصل آن تاسفی بیش نخواهد بود .
در زلزله های اخیر منجیل و رودبار ،بم ، اهر و ورزقان ، سرپل ذهاب و قصر شیرین عدم هماهنگی کامل بین دستگاه های اجرایی و ورود مردم بعنوان داوطلب کمک بوضوح دیده شد و عملا قبل از وقوع هیچ گونه سیستم هشدار دهنده ای با توجه به این همه زلزله از قبل نداشته که مردم و مسئولین را در جریان این حادثه قرار دهد و هنگام وقوع زلزله ضعف مدیریت در سامان دهی و اسکان باز قابل رویت بوده که متاسفانه با تشکیل جلسات فرمالیته و ارائه آمار جلسات و ارسال عکس هایی و جالب تر بازدید های سرزده سایر مقامات دولتی فقط عدم برنامه ریزی و آمادگی این مسئولین را می توان دید ، گاهی با نیم نگاهی به نوع جلسات و اتاق های برگزاری جلسات همه و همه نشان از ضعف و ناکارآمدی آن دستگاه است .

یک قدم پا را فراتر نهاده و بعد از اتمام زلزله یا سایر بلایای طبیعی بی هماهنگی و دست پاچگی مدیران را در رفع نمودن تقصیر از دستگاه خود در کنار ارسال تکراری آمارها و عکس ها و گزارش های غیر فنی می بینیم ، اما این قصه ناکارآمدی مدیران را بی خانمانی و عدم وجود امکانات اولیه در بخش اسکان ودرمان تکمیل تر کرده و بعد از فروکش تب و تاب زلزله مردم و مشکلات آنان به فراموشی سپرده می شوند .
عملا مصداق واقعی از ناکارآمدی و ضعف مدیران میانی کشور در تمام نقاط می باشد و عملا برگزاری این جلسات نشان از عدم آمادگی و عدم تدابیر و تمهیدات لازم را چگونه باید نشان داد ،شما با دیدن نور در انتهای شب و روشن شدن هوا غیر ازاین است که پی به صبحدم و طلوع آفتاب می برید؟

چرا مسئولین اجرایی ارشد کشور چون کبک سر در زیر برف کرده و فقط آمارهای تصویری و الکی ارائه می دهند با این میزان آمادگی می خواهید بلایای طبیعی را مهار کنید ؟

پس من بعد زهی خیال باطل که مردم منتظر امداد رسانی شما ها باشند .